Historia i tradycje

Dolina Dunajca od dawna stanowiła ważną arterię komunikacyjną. Na obszarze Kotliny Łącka i okolicy człowiek pojawił się w III okresie brązu (1200-1000) r. p. n. e. Ludność kultury łużyckiej, utrzymująca się z kopieniackiej uprawy roli i hodowli bydła wybudowała w sąsiedztwie Kotliny dwa duże grodziska; na Górze Zyndrama w Maszkowicach i na Babiej Górze w Zabrzeży.

W okresie międzywojennym natrafiono w Łącku, na terenie przysiółka Tarnawa na cmentarzysko z okresu halsztackiego kultury łużyckiej (800-400 r. pne), skąd wydobyto liczne nagolenniki i naszyjniki z brązu (dziś w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie).

W XII - XIII w. na obszar doliny Dunajca dotarła druga faza osadnicza, tzw. faza krakowska. W tym czasie Sądecczyzna wraz z ziemią łącką uzależniona była w administracji państwowej i kościelnej wprost z Krakowa. Wówczas to na Babiej Górze w Zabrzeży, na miejscu starożytnego grodziska wzniesiono otoczony murem średniowieczny gródek, odcięty od reszty grzbietu sztuczną suchą fosą. Miejscowa tradycja lokuje podobne budowle na wzgórzu Gródek w Czarnym Potoku oraz na wspomnianej Górze Zyndrama. Mieszkańcy są przekonani, że tutaj było gniazdo rodowe Mikołaja Zyndrama z Maszkowic, wodza spod Grunwaldu.

Z zachowanych dokumentów wynika, że już przed rokiem 1227 właścicielem Łącka był owiany legendami kasztelan sądecki Piotr Wydżga herbu Janina, właściciel zamków w Czorsztynie i Rytrze. On to, według legendy miał kopać w Łącku złoto i tratwami spławiać Dunajcem i Wisłą aż do Krzyżakow. W 1251 r. Łącko wraz z okolicą zostaje sprzedane przez syna Wydżgi bożogrobcom z klasztoru w Miechowie. 10 marca 1257 r. na sejmie w Korczynie książę Bolesław Wstydliwy nadał w posiadanie swojej żonie Kindze 28 wsi ziemi sądeckiej, w tym także Łącko. Z chwilą otrzymania posiadłości, Kinga nabrała uprawnień książęcych, co oznaczało zwierzchnistwo nad otrzymanymi wsiami. Zyskała prawo do korzystania z danin i posług publicznych oraz do pobierania cła, łowienia ryb, zakładania karczem i młynów, a tekże do prowadzenia sądownictwa wg. jej własnych zarządzeń. Funkcje gospodarczo-administracyjne sprawowali urzędnicy Kingi a funkcje sądowe w zakresie większych spraw, jej sędziowie. Sprawy mniejszej wagi sądzili sołtysi poszczególnych wsi.

W XVI w. na terenie doliny Dunajca znacznie wrosła ilość rycerskich własności. Klaryski bardzo chętnie dzierżawiły swą własność ziemską rycerzom zasłużonym w bojach i płacących wysoki koszty dzierżawy. Od XVI w. do I rozbioru Polski właścicielami ziemi łąckiej byli m.in. Prokop Pieniążek; rotmistrz Stefana Batorego zasłużony w walkach o włączenie Pomorza Gdańskiego do Korony, Sebastian Lubomirski; hrabia na Wiśniczu, kasztelan wojnicki, starosta spiski i dobczycki, zarządca krakowskich żup solnych, Stanisław Lubomirski; syn Sebastiana, starosta sądecki, sandomierski i spiski, późniejszy bohater spod Chocimia 1621, Wawrzyniec Spytek Jordan z Zakliczyna-dzierżawił Maszkowice, Wietrznicę i zagorzyn, kazimierz Moszczyński; rządca starosądeckiego konwentu, dzierżawil Zabrzeż.

W 1835 Łącko nabył od władz austriackich hrabia Seweryn Drohojewski. On to zainicjował poszukiwanie legendarnego łąckiego złota. Po kilku latach poszukiwań prace wstrzymano, gdyż nie przyniosły oczekiwanych wyników. W 1875 r. ziemię łącką nabył wielki przemysłowiec pochodzenia żydowskiego Michał Ader, który stworzył początki przemysłu drzewno-meblarskiego, zakładając w Jazowsku tartak i fabrykę mebli giętych. W Łącku rozwinął handel i zakłady przetwórtswa owoców m.in. produkcję łąckiej śliwowicy.

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej planowano przeprowadzenie doliną Dunajca linii kolejowej łączącej Nowy Sącz ze Szczawnicą, a następnie przeniesienie do Łącka sądu powiatowego i utrzymanie starostwa. Opracowano także pierwszy na ziemiach polskich projekt elektrowni szczytowo-pompowej Szczawnica-Wietrznica oraz Brzyna-Jazowsko, wzorowany na podobnych obiektach w Szwjcarii. Realizację tych planów przekreślił wybuch I wojny wiatowej. Okres miedzywojenny to intensywny trwający do dzisiaj rozwój sadownictwa, a także rozwój kultury ludowej tego regionu.

tekst: Władysław Ścianek

polecamy: Towarzystwo Miłośników Ziemi Łąckiej